T. C.

EGE ÜNÝVERSÝTESÝ

DEVLET TÜRK MUSÝKÝSÝ KONSERVATUARI

BURDUR KARGALI KÖYÜ SEMAHLARÝ

BÝTÝRME ÖDEVÝ

(LÝSANS TEZÝ)

ALÝ ÇELÝK

Temel Bilimler – 4

DANIÞMAN

GANÝ PEKÞEN

Aðustos 1994

ÖNSÖZ

Alevilik hakkýnda cok az yazýlan ve bu yazýlarýnda bir çoðu doðru bilgilerden çok kulaktan dolma, ön yargý, eksik ya da yanlýþ bilgilerden ibarettir.

Bu konuyu seçmemdeki amaç; bilinen konulara yeni bilgilerin eklenmesinin yanýnda bu konu hakkýndaki eksikliði gidermektir. Çalýþmamda , Anadolu’muzun deðiþik yörelerinde bir takým törenlerde ibadet olarak kullanýlan semahlarý, yaþama sekli ve adetlerini konu olarak ele alalým. Araþtýrmayý, konuya çok hassas ve dikkatli yaklaþýlmasý gerektiði inancýyla yaptým.

Deðiþik ve zengin bir kültüre sahip olan bu toplumun Halk bilimine büyük katkýsýnýn olacaðý inancýný taþýyorum"

Bu çalýþmamda bana destek olan, yardýmlarýný esirgemeyen Sayýn Gani PEKÞEN'e teþekkür ederim.

GÝRÝÞ

Ýnsanlar varolduðundan beri yaþama savaþý vermiþlerdir.Bu ilk dönemlerde doða ve hayvanlarla devam ederken daha sonralarý insanlar, malesef birbirleriyle savaþmaya baþlamýþlardýr. Ýnsanlarýn birbirleriyle olan kavgasý benlik duygularýnrn yayýlmasý, baþta olan ekonomik sýkýntýnýn verdiði sebeplerdir.

Ýþte milyonlarca insanýn ölümüne neden olan önemli olaylardan biriside müslüman topluluklarda ortaya çýkan “Alevilik” ve “Sünnilik” olgusudur.632 yýlýnda Hz. Muhammed’in ölümüyle birlikte ortaya çýkan halifelik kavgasý bu olgunun temel sebebini oluþturmuþtur. 1462 yýl önce ortaya çýkan bu kavga günümüze kadar gelmiþ, deðiþik boyutlara ulaþmýþ ve hala aydýnlýða kavuþmamýþtýr.

Araþtýrmacýlar ''Alevilik" konusuna bir folklor malzemesi olarak yaklaþmýþlar. Onu yaþayan bir olgu olarak görmek yerine geçmiþte kalan biraz renkli bir folklor malzemesi saydýlar. Yüzyýllar süren baskýlar kýyýmlar yüzünden Anadolu aleviliði içe kapalý bir yapý kazanmýþtýr.

Araþtýrmacýlarýn ellerinde yeterli malzeme bulunmadýðýndan deðerlendirmeleri eksik olmuþtur.

Aleviliðin en önemli yol kurallarýndan biri olan "Takýyye” olgusunu bilmeyen araþtýrmacýlar yanlýþ deðerlendirmeler yapmak durumuna düþtüler.Takiyye( Gizlilik) alevilere yönelik kýrým ve baskýlar sonucunda doðmuþ bir savunma biçimidir. Aleviliðin kurallarýný ve bilgisini sünnilere açmama ve kendisini gizleme" olarak açýklayabileceðimiz takiyye gereði geçmiþte alevilik hakkýnda doðru dürüst bilgi edinme olanaðý olmamýþtýr.

Toplumun siyasal yapýsý alevilerin sorunlarýný gündeme getirmeyi þimdiye kadar engellemiþtir. Bu konunun araþtýrýlmasýnda öncelikle yazarlarýn ve tüm insanlarýn ön yargýsýz, objektif bakmalarýnýn bu konuya yeni bir bakýþ kazandýracaðý kanýsýndayým.

1

BÖLÜM: 1

KÖYÜN TARÝHÝ VE COÐRAFÝ DURUMU

1.A) KÖYÜN TARÝHÇESÝ

Köyün adý, köy kenarýnda bulunan küçük bir gölün kýyýsýnda bulunan “Kargý” dediðimiz uzun ve geniþ yapraklý bir bitkiden meydana gelmektedir.Yani gölün kýyýsýnda bol miktarda bulunan kargý denen bitkinin bulunmasý köye adýný vermeye yeterli gerekçe olabilmiþtir.Köyn geçmiþteki asýl ismi Kargýlý Köyü iken þimdiki ismi “Kargalý Köyü” olarak deðiþmiþtir.

Köyün yerleþimi 1950 yýllarýna dayanmaktadýr.Önceden köyde yerler parsellenmiþ köy aðalarý oturmaktaydý.O dönemlerde göçebe olarak yaþayan köy halký yerleþk düzene geçmek için köy aðalarýndan toprak satýn alarak aðýr aðýr yerleþik düzene geçmeye baþlamýþlardýr.1955-60’lara doðru tam bir yerleþik düzene geçebilmiþlerdir.

Köyün batý kýsmýnda komþu olan Hisarardý Köyü bulunmaktadýr.Doðu kýsmýnda köyün baðlý olduðu Gölhisar Ýlçesi yer almaktadýr.Kuzeyi daðlýk, güneyi ise açýk düz ovadýr.

1.B) KÖYÜN NÜFUSU ve HANE SAYISI

Köyün asýl nüfusu bin kiþiyi bulmaktadýr.Fakat dýarýya göç olayý yoðunlaþtýðýndan ötürü köyün þu andaki nüfusu yaklaþýk beþyüz-altýyüz kiþi adardýr.Köyde seksen hane bulunmaktadýr.

1.C) KÖYÜN EKONOMÝ ve GEÇÝM KAYNAÐI

Köyün eski yýllardaki geçim kaynaðý ormanda çalýþarak saðlanýyordu.Fakat, yerleþik düzene geçilmesinden bu yana büyük çoðunluðu tarýmla uðraþmaktadýr.Tahýl ürünleri, pancar, anason vs.ürünleri yetiþtirilip satýlýyor.

BÖLÜM:2

ALEVÝ TARÝKATLARI

Ýslam alemindeki ayrýlýk Hz.Muhammed’in ölümü ile meydana gelen hilafet ve imamet meselesinden doðmuþtur.Bu hilafet yüzünden Müslümanlar büyük bir grup olarak Sünni ve alevi diye ikiye bölünürler.Böylece aleviler üç fýrkaya ayrýldýlar.

1-Þiiler

2-Kýzýlbaþlar

3-Bektaþiler

Þiiler, Ýran Alevileridir.Kýzýlbaþlar ise bir kýsým Türkmenlerdir.Bektaþiler ise þehir Alevileridir.Anadolu halký “Türk, Türkmen ,Yörük” diye üç namda yad edilmektedir.Fakat, bu üç kelime kök itibariyle “Oðuz” Türklerinin adýdýr.Türk adý Oðuzlarýn bir adý (Oymaðý) olduðu halde Araplar, Türkçe konuþan bütün Oðuzlara bu adý vermiþlerdir.

Anadolu’da Yörük olarak yetiþen Türkmen oymaklarýnýn bir kýsmý alevidir.

Anadolu Kýzýlbþ,Bektaþi,Hurufi, namlarýndaki Alevilerin sayýsý yaklaþýk sekiz milyondur.Birbirlerine töre ile pek baðlýdýrlar.Öz Türkçeyi muhafaza etmiþler türkülerini, nefeslerini Türkçe yazmýþlar, Osmanlýca deðil Türkçe konuþmuþlardýr.Anadolu Alevilerinin Ýran Þiileriyle katiyen bir yakýnlýklarý yoktur.

Aleviliðin Anadolu’da yayýlýþý Kýrþehir,Ankara,Sivas, Diyarbakýr,Mersin, Dersim, Erzurum ve Kars’a kadar dayanmaktadýr.Güneyde Toroslardan Antalya’ya oradan da Çanakkale’ye kadar uzanýr.Buradaki Tahtacýlar adýný almaktadýrlar.Bunlarýn hepsi tamamen Türklerdir.

2.1)ALEVÝLÝK

Halife Ali’ye baðlý olanlarýn mezhebidir.Halifeliðin peygamberden sona Ali ve onun Fatma’dan doðma oðullarýna geçmesi gerektiðini savunur.

Alevilik kavramý “Þia” dan daha geniþ kapsamlýdýr.Aleviliðin içine yalnýzca þii mezhepleri deðil bütün “Batýni” mezhep tarikatlarý girer.

Aleviliðin ortaya çýkýþý Hz.Muhammet’in ölümü(632) ile baþlar.Hz.Muhammet saðlýðýnda amcasýnýn oðlu ve damadý Ali’yi çok sever ve onu kendisine en yakýn kiþi olarak görürdü.Peygamberin Ali’ye olan sevgi ve güvenini belirleyen hadislerden birisi; “Ben kimin efendisiysem Ali’de onun efendisidir.Ali benimle baþ gibidir.”

Peygamberin ölümünden sonra kimin halife olacaðý konusunda Müslümanlar ikiye ayrýldýlar.Bir kýsmý Hz.Muhammed’in soyundan geldiði onun damadý olduðu için Ali’nin halife olmasý gerektiðini öne sürdüler.Karþý grupta olanlar ise Ebu Bekir’i tutuyorlardý.

Ebu Bekir ve Ömer’in yaptýðý halifeliðin ardýndan Osman halife oldu.Osman öldürülünce bundan , Osman yanlýlarý Ali’yi soruml tuttular.Bundan sonra Ali’nin halife seçilmesiyle (656) Müslümanlar arasýndaki ikilik giderek arttý.Muaviye’nin Ali ile çekiþmesi Müslümanlar arasýnda siyasal nitelikli üç grup ortaya çýktý: Þia-Ali (Aleviler), Þia-i Osman (osman’ýn yandaþlarý) ve hariciler.Ali’nin bir harici tarafýndan öldürülmesi, gruplar arasýndaki çekiþmeyi büsbütün artýrdý.Þia-i Ali Þia, Þiilik,Aleviye, Alevilik adlarýyla geniþleyerek güçlendi.

Önceleri siyasal nitelikli olan alevlik inancýna, giderek bazý düþünce ve felsefe ilkeleri de eklendi.Kurandaki ayetlerin anlamlarýnýn ardýnda gizli anlamlar olduðu ve bunlarý yalnýzca imamýn bileceði savunuldu.Bu görüþe “Batýnilik” adý verildi.

Alevilik, zamanla Arap yarýmadasýndan,Suriye ve Irak’tan, Hindistan,Mýsýr,Kuzey Afrika, Gana,Ýran, Orta Asya ve Anadolu’ya kadar çok geniþ bir alanda yayýldý.

Türkiye’de Alevilik Ýslamlýðýn kabul ediliþiyle(X.yy) birlikte Türkler arasýnda Alevilik Ýslamlýk öncesi eski Türk inançlarýndan ilkeler alarak yayýldý.Horasan ve Anadolu’da iyice geniþledi.Alevi Töresi “Eline, beline ,diline” sahip olmak ilkesiyle belirlenir.Alevilikteki yedi farz þunlardýr: Sýr saklamak, müritlerle birlikte olmak,Yalan söylememek,hizmet etmek, mürebbiye itaat etmek, müsahibi gözetmek.

Üç sünnet ise þunlardýr: Tevhid sözcüðünü dilden düþürmemek, kibirlenmemek, düþman olup kin tutmamak.

Alevilikte,ocak, temel yöntem birimdir.Ocak baþýndaki Þeyh ya da Dede, ocakzadedir.Ve peygamber soyundan gelir.Ocaktaki dereceler büyükten küçüðe doðru þunlardýr: Halife,dede,mürebbi (dedenin vekilidir), rehber(ayin iþlerini görür), müsahip (ayinle ocaða alýnacak olanýn yanýnda bulunur),talip (ocaða girmemiþ alevi)

Hüseyin’in Kerbela’da öldürülüþün anmak için aleviler her yýl Muharrem ayýnda 12 gün oruç tutar.Bu yas süresi içinde et yenilmez, su içilmez.Alevi topluluklarda kadýnlarýn saygýn bir yeri vardýr.Kaç-göç, tesettür,birden fazla kadýnla evlilik geleneði yoktur.Alevilikte dedeler sorgu ayinleri de yaparlar.Bu ayinde müsahip kavline girmiþ olanlar bir yýl içinde iþledikleri kabahatlarý, suçlarý , dertleri dedeye anlatýrlar.Dede, gerekli öðütleri verir,yol gösterir, gerekirse ceza verir.Bu bir tür afarozdur.Cezayý uygulayanlara “düþkün” denir.Düþkünler ceza süresi bitinceye kadar ayini ceme katýlamazlar.

2-1.a) TAHTACILAR

YANIN YATIR OCAÐI

Anadolu’da yaþayan Alevilerin bir kolunada “Tahtacý” adý verilmektedir.Tahtacýlarýn büyük bir kýsmý (Aðaç eri) adýný taþýyan Yörük Türkmenlerindendir.Çadýrlarda yaþayýp sürüleriylede bilhassa ormanlarda kerestecilikle geçimlerini temin etmektedirler.Tahtacý isminin onlara verilmesinin nedeni tahta iþi ile uðraþýp, geçimlerini bu iþten saðlamalarýdýr.Bunlar öz Türkçe konuþurlar.Tahtacýlarýn bir kýsmý Antalya’yý kuþatan Beydaðlarý ile Ege Bölgesi, Balýkesir ve Çanakkale taraflarýnda yaþarlar.Balýkesir’den itibaren Ardahan’a kadar da Yörük aþiretlerinden “Çepniler” yaþamaktadýr.

Çepniler ile tahtacýlar diðer Alevilerden fark arzetmektedirler.Bunlarýn ayrý ayrý pirleri ve ocaklarý vardýr.Tahtacýlarýn pirleri “Yanýn Yatýrdýr.” Bupirin ocaðý Ýzmir-Narlýdere Köyündedir.Bu pirin atasýda “Dur Hasan Dede”dir.Tahtacýlar Horasan’dan Anadolu’ya gelmiþlerdir.

Tahtacýlarýn Anadolu’da (yürm bin) hane ve nüfuslarýda yüzbinden fazla olduðu söylenmektedir.Tahtacýlarýn Silifke ve Anamur taraflarýnda yerleþmiþ aþiretleri; Çaylak,Evci ve Þehepli aþiretleridir.

Silifkede birde “Çobanlý Oymaðý” vardýr.Mut’ta Yenibahçe köyünde Zop mevkinde Tahtacýlar bulunmaktadýr.

Tahtacýlar kendilerine Türkmen derler. Türkçeden baþka dil bilmezler.Adet ve göreneklerine pek baðlýdýrlar.Kadýnlarý kilim, halý ve aba dokurlar.Erkekleri de kerestecidir.Çalýþkan ve Ahlaklý insanlardýr.Ýçki alemini severler.Ve aralarýnda kuvvetli saz þairleri vardýr.

Erkekleri kýsa potur giyerler.Ýþ zamaný siyah gömleklerini giymektedirler.Kadýnlar üç etekli entari, baþlarýna da Yörükler gibi kalýn bir üslük baðlarlar.Alýnlarý ise daima üç sýra altýnlýdýr.Göðüslerine ayrýca göðüslük giyerler.Entarelerinin üstüne “ibil” denilen atlas kumaþtan kýsa bir hýrka giyerler.Bellerinede Trablus kuþaðý sararlar.Baþlarýndan çenelerine doðru beyaz bir bezden “bükme” sarmak adetleridir.Türkmenlerin baþlýklarýna “Zopina” derler.Üçeteklerinin üzerine giydikleri saltayada “Fermene” adý verilmektedir.

Tahtacýlar “Yanýn Yatýr Ocaðý” ile “Hacý Emirli Ocaðý na baðlýdýrlar.Yanýn yatýr ocaðýnýn 12 oymaðý, Hacý Emirlinin ise üç oymaðý hala Anadolu’da yaþamaktadýr.

Anadoluya yayýlmýþ olan Tahtacý Aþiretleri Þunlardýr:

1) Çobanlý Oymaðý: Merkezleri Narlýdere’dir.Ýzmir yöresindeki Uzundere,Narlýdere,Seydiköy,Cuma Ovasý, Tepe Köy, Urla’ya baðlý Bademli köylerinde yaþayan Tahtacýlardýr.

2)Çaylak Oymaðý:Tahtacýlarýn en büyük oymaðý bunlardýr.Hacý Emirli ocaðýna baðlýdýrlar.

3)Sivri Külahlý Oymaðý: Ýzmir Daðlarýnda Kemalpaþa’da ve Urla taraflarýnda yaþamaktadýrlar.

4) Cingöz Oymaðý:Turgutlu,Kemalpaþa kazasý yöresinde, Menemen ve Bergama köylerinde bulunmaktadýr.

5)Üsküdarlý Oymaðý: Bu tahtacýlar “Eseli” Oymaðýndan ayrýlarak Rumeline geçerlerdi.

6)Eseli Oymaðý: Fethiye kazasýnýn daðlýk bölgesinde çadýrlý olarak yaþamaktadýrlar.

7)Ala Abalý Oymaðý: Dur Hasan, Haçin köylerinde yaþarlar.Yanýn yatýr ocaðýna baðlýdýrlar.

8)Çiçili Oymaðý:Çanakkale civarýnda yaþamaktadýrlar.

9Mazýcý Oymaðý: Yanýn yatýr oymaðýna baðlý olan bu Tahtacýlarda Çanakkale daðlarýnda yaþarlar.

10)Kayalý Oymaðý:Balýkesir ve Bergama da yaþarlar.Burada ayrýca Çepnilerde bulunur.

11)Gökçeli Oymaðý:Adana yöresi ile Akhisarda yaþamaktadýrlar.Yanýn Yatýr ocaðýna baðlýdýrlar.

12)Nacarlý Oymaðý:Ýzmir civarýnda yaþamaktadýrlar.Anadolu’nun eski bir Türk ocaðýdýr.

Hacý Emirli Ocaðý Oymaklarý þunlardýr:

1) Þehepli Oymaðý: Kalabalýk olduklarý bölge Reþadiye’dir.Pozantý ve Antalya’da çokturlar.

2)Kabakçý Oymaðý: Islahiye civarýnda,bir kýsmý da Denizli daðlarýnda yaþarlar.

3)Aydýnlý Oymaðý: Hacý Emirli Ocaðý’na mensup bu Tahtacýlar’da Adana bölgesinde yaþamaktadýrlar.

Tahtacýlarýn dedelerinden biri olan “Hýzýr Dede” Narlýdere’de ikamet etmiþ ve burada vefat etmiþtir.Mezarý oradadýr.O tarihten itibaren Yanýn Yatýr Oðullarý Narlýdere’ye yerleþmiþlerdir.Narlýdere’nin en eski Tahtacý aileleri: Hindi Abdal” , “Dana Baþ” , “Aþýklar” , “Tomak”týr.

Anadolu Alevilerinin merasim, ayin ve adetleri Tahtacýlarda da mevcuttur.Bunlarýn obalarýna dedeler gelir, onu merasimle karþýlarlar.Gece ayin-i manasýna alýnmaktadýr.Tahtacýlarda üç esas vardýr: Sohbet, Dernek, Cem’dir.

Sohbet,Cuma ve Pazartesi geceleri yapýlan toplantýdýr.Bu gece sazlar çalar,nefesler okunur.Canlar töðbe istiðfar ederler.Sohbetlerde kadýnlar da bulunur.Kadýn erkek beraberce raks eder.Ýçki de içilir.

Dernek ise sohbetin daha büyüðüdür.Kutlu günlerde daha kalabalýk olarak icra edilir.Bu gecede saz dem ve raks vardýr.Dernek resmi ve umumi bir merasim þeklidir.

Ayin-i Cemden çýkan talipler “Ölmeden ölmek sýrrýna” vakýf olurlar.

TAHTACILARDA SARI KIZ EFSANESÝ

Tahtacýlarda Sarý Kýz efsanesi yaþamaktadýr.Bu efsanenin en güzeli Edremit Körfezini kuþatan Kaz Daðý eteklerinde Tahtacý Türkmenleri arasýnda yaþamaktadýr.Büyük skender de burada Ýran ordularýný yenmiþtir.Sarý Kýz efsanesine göre: Hazret_i Ali’nin eþi Fatma’nýn Hasan, Hüseyin adýndaki oðullarýndan baþka Kabe’ye bir nur þeklinde düþen bir de kýzý varmýþ.Ýþte bu kýz Sarý Kýz veya Sarý Sultan’dýr.Eþi de Selman-ý Farisi imiþ.Bu efsaneyi Kaz Daðý alevileri þu þekilde bir nefes ile belirtmektedirler.

Hey kurbanýn olam Zülfikar Ali/ Sen yarattn yeri göðü ezeli/ Dünya görmemiþ böyle güzeli/Hey kurbanýn olam Zülfikar Ali

Fatma nurundan Kabe’ye dþen/Mevla nefesinden süzülüp geçen/Sarý kýz elinden doldurup içen Hey kurbanýn olam Zülfikar Ali

Yayýn Tarihi:27 Mayýs 2013


5317 kiþi tarafýndan okundu